بناي گنبد سلطانيه در دوران حكومت خدابنده در مدت حدود 9 سال از 704 تا 713 ه.ق احداث شده و تنها بنايي است كه از مجموعه سلطانيه باقي مانده است. باني و سازندة آن را رشيدالدين فضل الله و تاج الدين عليشاه ذكر كرده‌اند اما تاكنون در هيچ جاي بنا كتيبه يا نوشته‌اي دال بر معمار و سازنده و يا هنرمندان سازنده آن به دست نيامده است و درباره تاريخ شروع ساخت آن نظريه‌هاي گوناگون وجود دارد. برخي از محققين، شروع احداث آن را سال 703 ه.ق و برخي سال 702 و يا 705 ه.ق دانسته‌ا‌ند. ولي 704 به زمان ساخت آن نزديكتر است زيرا اكثر تاريخ نويسان عهد اولجايتو اين سنه را شروع ساخت گنبد قيد كرده‌اند. به گواه متون تاريخي برپايي و ايجاد شهر سلطانيه به زمان ارغون بر مي‌گردد، اما مرگ زود هنگام وي مجال چنين كاري را نداد (690ه.ق). پس از ارغون خان پسرش غازان به فكر ادامه كار افتاد و او نيز در 33 سالگي در گذشتت و نتوانست به خواست خود جامه عمل بپوشاند (703ه.ق) سرانجام اين امر به دستور اولجايتو برادر و وليعهد غازان پس از مرگ او تحقق يافت.
در داخل شهر نيز به دستور اولجايتو بناي مقبره بزرگي براي او در نظر گرفته شده و اين در حالي بود كه اولجايتو گرچه مسلمان شده بود اما به طور جدا و رسمي از ميان فرق اسلامي هيچكدام را رسماً انتخاب نكرده بود. تقريباً تمامي عمليات ساختماني سلطانيه در سال 713ه.ق به اتمام رسيد و اولجايتو در مراسم جشني كه بدين مناسبت ترتيب داد، پايتخت را از تبريز به سلطانيه آورد. الگوي ساخت بناي سلطانيه مقبره سلطان مقبره سنجر در مرو است كه اولجايتو در زمان وليعهدي (وقتي حاكم مرو بود) بارها آنجا را ديده بود.
به استناد متون تاريخي در شهر سلطانيه ارگي وجود داشته كه بناي گنبد سلطانيه در سمت جنوب غربي آن برپا شده بود. ارگ داراي يك دروازه و شانزده برج و بارو و در داخل آن هر يك از رجال معروف دارايي عماراتي بودند و علاوه بر آن در ساختن بناهاي عمومي و قصرها با يكديگر رقابت داشتند. در اطراف بناي سلطانيه بناهاي الحاقي وجود داشته كه ويران شده است، در حال حاضر دقيقاً مشخص نيست كه بناهاي الحاقي به بخش اصلي و هشت گوش بنا همزمان بوده يا نه زيرا بخشهاي مزبور كاملاً خراب شده‌اند.
پس از مرگ اولجايتو در سال 716 ه.ق شهر سلطانيه و به دنبال آن گنبد، شهرت و عظمت خود را از دست داد. با اين كه اين شهر مقر حكومت ابوسعيد بهادر خان فرزند اولجايتو بود، ولي رونق سابق خود را نداشت. سرانجام به دنبال حمله تيمور، وضع شهر دگرگون و خالي از سكنه شد و به جز گنبد آرامگاه سلطان محمد خدابنده تمام ابنيه آن را از بين رفت. سازمان ميراث فرهنگي كشور هر ساله بخشهايي از اين بنا را مرمت مي‌كند. اين بنا به شماره 166 در تاريخ 15/10/1310 ه. ش در فهرست آثار ملي ايران تحت عنوان مقبره سلطان محمد خدابنده، اولجايتو به ثبت رسيده است.
يكي از مهم ترين جاذبه هاي طبيعي و تاريخي سياحتي فريمان بندي به همين نام است. اين سازه در 10 كيلومتري شهر فريمان واقع است و بناي اوليه آن به عصر مغول و به روايتي به دوران صفوي برمي گردد. اثر مزبور يك بار در دوران عين الدوله مرمت و سپس در زمان پهلوي و اخيراً هم بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ارتفاع آن افزايش داده شده است. اين بند دستخوش حوادث طبيعي زيادي بوده است. گويا سطح اوليه بستر آن آجر فرش بوده كه بر اثر رسوب و گل و لاي زيادي پوشيده است. ارتفاع كنوني آن 20 متر مي باشد و داراي پشت بندهاي آجري بسيار مستحكمي است.
